Aracın tekerleği sağlam durmazsa, ne motorun gücü ne de frenin kalitesi işe yarar. İşte tam bu noktada devreye bijon girer. Küçük bir parça gibi görünse de, aslında bijonlar tekerleklerin yerinden çıkmaması için hayati bir görev üstlenir. Bu yazıda “bijon nedir?”, “ne işe yarar?”, “her araçta aynı mı olur?” gibi aklına takılabilecek soruların hepsine net ve sade cevaplar vereceğiz. Bijon anahtarından bijon somununa kadar her detayı da anlaşılır şekilde açıklayacağız.
Bijon Nedir?
Bijon, aracın tekerleklerini yerine sabitleyen vida ya da saplama şeklindeki bağlantı parçasıdır. Lastiği janta, jantı da aracın göbeğine (merkezine) bağlar. Böylece araç hareket halindeyken tekerlekler güvenli bir şekilde yerinde durur.
Bazı araçlarda bijonlar doğrudan vidalanır (cıvata tipi), bazı araçlarda ise sabitlenmiş saplamaların üzerine somunlar takılır (saplama tipi). Her iki sistemin de amacı aynıdır: tekerleği sağlam tutmak.
Küçük gibi görünse de bijonlar, sürüş güvenliği açısından çok büyük öneme sahiptir. Hatalı takılmış ya da gevşek bijonlar, seyir sırasında tekerleğin çıkmasına bile yol açabilir.
Bijon Çeşitleri Nelerdir?
Araçlardaki bijonlar sadece bir bağlantı parçası değildir; aynı zamanda sürüş güvenliğinin temel taşlarından biridir. Araç modeli, jant yapısı ve kullanım amacı gibi birçok faktör bijon türünü belirler. Bu nedenle piyasada farklı işlev ve yapıda çeşitli bijonlar bulunur. Peki, hangi bijon nerede, neden kullanılır? İşte en yaygın bijon çeşitleri ve kullanım alanları:
Bijon Cıvatası (Bolt Tipi)
Bu bijon tipi, tekerleği doğrudan araç göbeğine vidalamak için kullanılır. Yani tekerleği sökerken bijonlar da birlikte çıkar. Avrupa menşeli araçlarda, özellikle Alman otomobillerinde sık görülür. Montajı sırasında bijonun tam torkla sıkılması gerekir, aksi takdirde gevşek kalabilir veya zamanla hasar oluşabilir.
Bijon Saplaması ve Somunu (Stud Tipi)
Araç göbeğine sabitlenmiş saplamalar üzerine tekerlek oturtulur ve ardından somunlarla sabitlenir. Bu sistem genellikle Japon ve Amerikan araçlarında tercih edilir. Saplama sistemi sayesinde tekerlek montajı daha kolay hale gelir. Ayrıca saplamalar değiştirilebilir olduğu için bakım veya onarım açısından da avantajlıdır.
Şifreli (Güvenlikli) Bijon
Bu bijonlar yalnızca kendine özel bir anahtarla sökülebilir. Özellikle pahalı jant kullanan sürücüler tarafından tercih edilir. Amaç, jant hırsızlıklarına karşı koruma sağlamaktır. Genellikle her janta bir adet takılır. Özel anahtarı olmadan sökülmesi oldukça zordur. Şifreli bijonlar takılırken mutlaka kaliteli ürün tercih edilmeli ve anahtar iyi saklanmalıdır.
Spline Drive Bijon
Bu tür bijonlar, dış yüzeyinde çok sayıda oluk bulunan özel bir yapıya sahiptir. Dar bijon delikli jantlar için özel olarak geliştirilmiştir. İnce ama dayanıklıdır. Montajı özel spline anahtarıyla yapılır. Tuning jantlarda sık tercih edilir çünkü hem güvenli hem de estetik bir yapıya sahiptir.
Tuner Style Bijon
Tuning dünyasında sıkça karşılaşılan bu bijon tipi, küçük başlı ve dar alanlarda çalışabilecek şekilde tasarlanmıştır. Estetik kaygılarla modifiye edilmiş jantlarda kullanılır. Genellikle özel anahtarla sıkılır. Montaj sırasında dikkatli olunmazsa, baş yapısı deforme olabilir.
Hex ve Star (Yıldız) Tip Bijon
Altıgen ya da yıldız şeklindeki özel baş yapıları sayesinde standart anahtarla açılamazlar. Bu da onları güvenlik açısından avantajlı kılar. Şifreli bijonlarla benzer amaca hizmet ederler. Estetik olarak sade görünürken, işlevsel olarak hırsızlık girişimlerini zorlaştırırlar.
Dekoratif (Renkli) Bijonlar
Bu bijonlar genellikle alüminyum alaşımlı ve renkli kaplamalıdır. Performanstan çok görsellik ön plandadır. Özellikle jantların dikkat çekmesini isteyen kullanıcılar için tercih edilir. Ancak bu tip bijonlar genellikle dayanıklılık açısından çelik bijonlara göre daha zayıftır. Bu nedenle sadece şehir içi kullanımda ve uygun jantlarla kullanılmaları önerilir.
Bijon Seçerken Nelere Dikkat Edilmeli?
Her aracın fabrika çıkışında belirlenmiş bir bijon ölçüsü ve tipi vardır. Rastgele bir bijon takmak, hem jantın düzgün oturmamasına hem de zamanla tekerlek kaybına neden olabilir. Bu yüzden bijon seçerken şu noktalara dikkat edilmelidir:
-
Araç üreticisinin önerdiği bijon ölçüsünü ve tipini kullanın.
-
Jant tipiyle uyumlu (konik mi düz mü?) bijon tercih edin.
-
Şifreli bijon kullanıyorsanız, özel anahtarını mutlaka aracınızda bulundurun.
-
Kalitesiz, işçilik hatası olan ürünlerden kaçının; bijon kırılması ciddi kazalara yol açabilir.
Her Araçtaki Bijon Sayısı Aynı Mı?
Kısa cevap: Hayır, her araçta bijon sayısı aynı değildir. Araçların boyutu, ağırlığı, segmenti ve kullanım amacı gibi faktörler, tekerlek başına kullanılan bijon sayısını doğrudan etkiler. Bu sayı genellikle 3 ila 10 arasında değişir.
Örneğin küçük sınıf bir binek otomobil ile büyük bir ticari araç aynı sayıda bijonla donatılmaz. Çünkü aracın taşıdığı yük, uyguladığı tork ve jant büyüklüğü farklıdır. Bijon sayısı arttıkça, tekerlek janta daha sağlam oturur ve oluşabilecek yük eşit şekilde dağılır.
Aşağıda araç türlerine göre yaygın bijon sayılarını görebilirsin:
-
Küçük şehir araçları: Genellikle 4 bijon
-
Orta sınıf otomobiller: Genellikle 5 bijon
-
SUV ve hafif ticari araçlar: 5 veya 6 bijon
-
Kamyonet, minibüs ve ağır vasıta araçlar: 6, 8 ya da 10 bijon
Bazı eski model küçük Japon araçlarında 3 bijonlu sistemler de bulunabilir. Ancak bu artık günümüzde oldukça nadir bir uygulamadır. Güncel araçların neredeyse tamamı en az 4 bijonla tekerlek sabitlemesi yapar.
Bijon sayısı aynı zamanda jant seçiminde de önemlidir. Yeni bir jant alırken, hem bijon deliği sayısı hem de bijon aralığı (PCD – Pitch Circle Diameter) kontrol edilmelidir. Uyumsuz jant takılması hem montajı zorlaştırır hem de tekerleğin doğru oturmamasına yol açabilir.
Araçlarda Bulunan Bijon Sayıları ve Özellikleri
Her aracın bijon sayısı, sadece jantı sabitlemekle kalmaz, aynı zamanda güvenli sürüşün temel unsurlarından biri olarak önemli görev üstlenir. Bir aracın fabrika çıkışı bijon sayısı ve özellikleri, o aracın tipi, ağırlığı ve kullanım amacına göre belirlenir. Bu nedenle farklı segmentteki araçlarda farklı bijon sistemleri ve adetleri bulunur.
Bijon Sayıları Araca Göre Nasıl Değişir?
-
Binek otomobillerde genellikle 4 veya 5 bijon bulunur. 5 bijon, yükün daha dengeli dağılmasını sağlar ve daha yüksek güvenlik sunar.
-
SUV ve hafif ticari araçlar, taşıdıkları fazla yük nedeniyle 5 veya 6 bijonla donatılır.
-
Ağır ticari araçlar, büyük tekerlek ve yüksek taşıma kapasitesi nedeniyle 6, 8 hatta 10 bijon kullanır.
Bijonların Temel Özellikleri Nelerdir?
-
Malzeme: Genellikle yüksek dayanımlı çelikten üretilir. Paslanmayı önlemek için kaplama yapılır (örneğin çinko ya da nikel kaplama).
-
Boyut ve diş yapısı: Aracın modeline göre diş aralığı, boyu ve kalınlığı farklıdır. Yanlış bijon kullanımı, diş sıyırması gibi ciddi sorunlara neden olabilir.
-
Kafa şekli: Bijonun janta oturan kısmı konik, düz ya da yuvarlak olabilir. Jant yapısına tam uyumlu olması gerekir.
Doğru bijonun kullanılması sadece güvenlik açısından değil, jant ve göbek kısmının uzun ömürlü olması açısından da önemlidir. Uygun olmayan bijon, zamanla hem jant deliğine zarar verir hem de gevşeyerek güvenlik riski oluşturur.
Bijon Hasarları ve Onarım Yöntemleri
Bijonlar sağlam görünse de zamanla yıpranabilir, bükülebilir veya kırılabilir. Bu genellikle hatalı kullanım, kalitesiz ürün seçimi ya da dış etkenlere bağlı olarak ortaya çıkar. Özellikle sık lastik değiştirilen araçlarda bijon hasarları daha sık görülür.
Bijonlar Hangi Durumlarda Hasar Görür?
-
Aşırı sıkma: Gereğinden fazla tork uygulanması, bijonun dişlerini bozabilir veya kırılmasına yol açabilir.
-
Gevşek bijon kullanımı: Sürekli titreşim, bijonun hem kendisine hem de janta zarar verir.
-
Korozyon (paslanma): Özellikle kış şartlarında tuzlu yollarda kullanılan araçlarda görülür.
-
Yan sanayi kalitesiz ürünler: Malzeme kalitesi düşük bijonlar çok çabuk deforme olabilir.
Hasarlı Bijonlar Nasıl Onarılır?
-
Dişli hasarı olan bijonlar bazen özel diş tamir setleriyle düzeltilebilir. Ancak bu geçici bir çözümdür.
-
Eğilmiş veya çatlamış bijonlar mutlaka yenisiyle değiştirilmelidir.
-
Kırılmış bijonlar, bijon saplaması sisteminde ise özel bijon sökme aparatlarıyla çıkarılıp yenisi takılır.
-
Bijon yuvası (jant kısmı) da zarar gördüyse, jantın da kontrol edilmesi gerekir.
Her bijon değişiminde, mutlaka üreticinin belirttiği tork değerine uygun şekilde sıkma işlemi yapılmalıdır. Gereğinden fazla ya da eksik sıkma, hem güvenlik hem de bijon ömrü açısından sakıncalıdır.
Bijon ve Bijon Somunu Arasındaki Farklar
Bijon ve bijon somunu, aynı sistemin parçaları olsa da aslında birbirinden farklı görevler üstlenir. Genellikle birlikte anılsalar da yapıları ve kullanım şekilleri farklıdır.
Bijon, genel anlamda tekerleği araca sabitleyen bağlantı elemanıdır. Ancak araçlarda kullanılan sistem türüne göre bijonun yapısı değişebilir. Eğer araçta bijon cıvatası kullanılıyorsa, bu parçalar doğrudan tekerlekten geçerek göbeğe vidalanır. Yani burada “bijon” tek başına yeterlidir.
Ancak bazı araçlarda saplama sistemi bulunur. Bu sistemde bijonlar sabitlenmiş şekilde araç göbeğinde yer alır ve bunların üzerine tekerlek geçirilir. Ardından tekerleği sıkmak için kullanılan parça ise bijon somunudur. Bu somunlar, saplamaların ucuna takılarak lastiği yerinde sabitler. Kısacası:
-
Bijon cıvatalı sistemde: parça tek başına iş görür.
-
Saplama sisteminde: bijon + somun birlikte çalışır.
Bu fark, jant değişimi veya bijon arızasında karşına çıkabilir. Hangi sistemin kullanıldığını bilmek, doğru parçayı seçmek açısından önemlidir. Ayrıca bijon somunlarının konik, düz ya da yarım küre şekillerde olması jantın oturma şekline göre belirlenir. Uygun olmayan bir somun kullanıldığında jant zamanla aşınır, gevşer ya da ses yapar.
Bijon Anahtarı Nedir?
Bijon anahtarı, tekerleği araca bağlayan bijonları söküp takmak için kullanılan el aletidir. Lastik değişimi sırasında ya da bijon sıkma işlemlerinde bu anahtar kullanılır. Her sürücünün, özellikle yolda kalma ihtimaline karşı bagajında mutlaka bir bijon anahtarı bulundurması gerekir.
Günlük kullanımda genellikle “bijon anahtarı” dendiğinde T şeklinde ya da L şeklinde metal anahtarlar akla gelir. Ancak bazı modellerde bijonlar özel bir yapıdaysa (örneğin şifreli bijonlar), bunlara uygun özel aparat ya da anahtar başlıkları da gerekir.
Bazı bijon anahtarları sabit ölçülüdür, bazıları ise çok yönlüdür ve farklı bijon boyutlarına uyum sağlar. Ayrıca profesyonel kullanım için tork ayarlı bijon anahtarları da bulunur; bu tür aletler bijonların ne kadar sıkıldığını hassas şekilde kontrol eder.
Bijon Anahtarı Ne İşe Yarar?
Bijon anahtarının temel işlevi, lastik değişiminde bijonları güvenli ve doğru bir şekilde söküp takmaktır. Bu işlem sadece bir tornavidayla ya da penseyle yapılamaz, çünkü bijonlar genellikle oldukça sıkıdır ve ciddi bir torkla gevşetilmeleri gerekir.
Yolda lastiğin patladığını düşün. Stepneyi takabilmen için önce tekerleği yerinden çıkarman, yani bijonları sökmen gerekir. İşte burada devreye bijon anahtarı girer. Doğru anahtarla işlem hem hızlı hem de güvenli şekilde tamamlanır.
Yanlış anahtar kullanıldığında bijon başı yalama olabilir veya bijon gereğinden fazla sıkılarak diş zarar görebilir. Bu yüzden hem uygun anahtarı kullanmak hem de bijonları fazla zorlamadan, ama gevşek de bırakmadan sıkmak gerekir. Eğer tork anahtarı kullanıyorsan, üreticinin belirttiği tork değerine göre işlem yapman en doğrusudur.
